We komen in een nieuwe fase rondom de covid-19 crisis. Er is ‘licht aan het einde van de tunnel’, zo klinkt het. Want vaccins zijn ontwikkeld en komen beschikbaar. In Rusland en Engeland wordt er al volop gevaccineerd. In Nederland wordt naar verwachting een start gemaakt in januari 2021. Ondertussen wordt de vraag aan elkaar gesteld of je je laat inenten. Want in Nederland is niemand verplicht zich te laten vaccineren. Het recht op de onaantastbaarheid van het menselijk lichaam is in de Grondwet vastgelegd.

Ik denk dat oude tijden herleven en publieke leugens het weer kunnen gaan winnen van zorgvuldig feitenonderzoek en het gezonde verstand. Het klinkt ongelofelijk dat in de Verenigde Staten de kans bestaat dat miljoenen burgers, waaronder veel christenen, in de komende jaren zouden vasthouden aan de gedachte dat de zittende regering daar een onwettige zou zijn. Als dat gebeurt, gaan 2 Thessalonicenzen 2:11 en 1 Koningen 22:22 als duidingsmotief wederom in vervulling, want dit motief herhaalt zich en verhevigt zich door de eeuwen heen. Het klinkt ongelofelijk dat in Nederland de kans bestaat dat duizenden burgers, waaronder veel christenen, zouden vasthouden aan de gedachte dat Corona een geplande uitvinding is en dat veel van de ziekte die het virus teweegbrengt op goed acteerwerk is gebaseerd. Om door zulke publieke leugens heen te prikken volstaat het niet om simpelweg de feiten te benoemen, want men leeft in een ander narratief. Walter Brueggemann wees er jaren geleden in zijn boek The Prophetic Imagination al op dat zo’n narratief niet zomaar verandert of oplost, en dat veelal een harde confrontatie met de leugen én met de waarheid nodig zijn. Ik wil op die confrontatie wat dieper ingaan.

Het kan zijn dat niemand durft te lachen en dat de publieke leugen het wint van de behoefte aan waarheidsvinding. Vrije onderzoekszin en journalistieke berichtgeving komen dan in een door populisme gecensureerde omgeving terecht waar feiten, als ze al boven tafel komen, bijna industrieel stuk-onderhandeld worden, zoals we nu bijvoorbeeld zien gebeuren in de berichtgeving rond de MH-17 ramp door Rusland.

Ik wil in drie columns enkele fundamentele gedachten over ‘denken in complotten’ aan het papier toevertrouwen en deze vooral aan christenen voorleggen. Ook al heeft complotdenken allerlei uitingsvormen en gaat het ook inhoudelijk over veel verschillende thema’s en belangen, wat de wijze van denken en doen betreft, is er onder complotdenkers veel overeenkomst. 

Vandaag, 21 september, is de Internationale Dag van de Vrede. Deze dag valt al ruim vijftig jaar binnen de zogenaamde Vredesweek. Het Interkerkelijk Vredesberaad (IKV) nam daartoe in 1967 het initiatief. Nu organiseert PAX (voorheen Pax Christi) deze week, met impulsen aan kerken voor allerhande activiteiten, het vieren van een vredeszondag en collectes voor het vredeswerk. Doet er één Unie- of ABC gemeente hieraan mee? Ik betwijfel het.

We leven in bizarre tijden. We maken dingen mee die we nog niet eerder zo gezien hebben. Scholen dicht, kerken gesloten, cafés zijn verlaten, er is de oproep om zoveel mogelijk thuis te werken. De routines die we kennen vallen weg. We zien nog maar een heel klein groepje mensen fysiek, behalve natuurlijk als je in de zorg werkt. Mensen die dichtbij komen vormen een potentieel gevaar, dus we houden anderhalf meter afstand. Mensen ontmoeten gebeurt vooral digitaal. Dat doet iets met een mens. Misschien leef je op van een quarantaine, misschien komen de muren op je af en word je gillend gek. 

Wat doet dit met je geloof? En met je bidden? En hoe bid je nu? Anders dan voor de coronacrisis? 

“Heb je al een theologie over de corona?” vroeg een collega mij laatst grappend in een van de online conference-calls waarmee we ons werk heden ten dage voortzetten. Ik moest lachen. Het scheen mij een grap over de vele ‘theologieën van…' die in de laatste jaren zijn verschenen: over werk, plaats, voedsel, humor. Bij gebrek aan grotere theologische perspectieven is het in de theologie een trend om over de kleinere onderdelen van het leven een full-fledged theologie te schrijven.

Het is bijna Pasen en Jezus bezoekt met zijn leerlingen Jeruzalem. Als ze tegenover de tempel op de Olijfberg plaatsnemen, wijzen zijn leerlingen hem op het enorme gewelf van de tempel. Het moet een prachtig gezicht zijn geweest.

Dit jaar ben ik begonnen met een studie aan het Baptisten Seminarium in Amsterdam. Bij dit seminarium krijg ik onderwijs in de tradities van het Baptisme. Op deze vrijdagochtend staat er iets anders op het programma. De studenten die vandaag aanwezig zijn volgen net als ik het vak spirituele liturgische vorming dat wordt gegeven door Wout Huizing en Hans Riphagen. Vandaag zijn we te gast in het Ignatiushuis in Amsterdam en zijn we op retraite.